2020 – Posted in: Τα νέα μας

Βιβλιοκριτική του Θάνου Ντόκου στην εφημερίδα “Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ”

Η σημασία του Διαστήματος σχεδόν για κάθε τομέα ανθρώπινης δραστηριότητας αυξάνεται συνεχώς τα τελευταία 50 χρόνια. Για τον ευρύτερο τομέα της εθνικής ασφάλειας, η αύξηση αυτή λαμβάνει χώρα με γεωμετρικούς ρυθμούς, καθώς ο τομέας του Διαστήματος μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά στη συλλογή πληροφοριών με στόχο την έγκαιρη προειδοποίηση σε περιπτώσεις διακρατικών εντάσεων, την καλύτερη γνώση του αντιπάλου στο πλαίσιο διακρατικών σχέσεων που χαρακτηρίζονται από έλλειψη εμπιστοσύνης και συνακόλουθα στη χάραξη εξωτερικής πολιτικής, την επαλήθευση διεθνών συμφωνιών αφοπλισμού ή ελέγχου των εξοπλισμών, αλλά και την έγκαιρη αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών.

Το νέο βιβλίο του Αλέξανδρου Κολοβού, του σοβαρότερου Έλληνα ειδικού σε θέματα Διαστήματος και εθνικής άμυνας (καθώς διετέλεσε για πολλά χρόνια διευθυντής του Εθνικού Κέντρου Διαστημικών Εφαρμογών της Πολεμικής Αεροπορίας και σήμερα διδάσκει το αντικείμενο στη Σχολή Ικάρων) αποτελεί μια σημαντική συνεισφορά στην αναιμική ελληνική βιβλιογραφία. Με «προλόγους» από τρεις εξέχοντες ειδικούς σε θέματα διεθνών σχέσεων, ασφάλειας και τεχνολογίας (Κώστας Τσίπης, Αθανάσιος Πλατιάς, Παναγιώτης Τσάκωνας), το βιβλίο ασχολείται με την επιρροή των εκτιμήσεων των Υπηρεσιών Πληροφοριών στη λήψη αποφάσεων εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Εστιάζει δε σε ένα θέμα που δεν έχει ακόμη μελετηθεί διεθνώς: τη συμβολή της πληροφόρησης που προέρχεται από δορυφόρους στη λήψη αποφάσεων. Όπως αναφέρει ο Π. Τσάκωνας, το βιβλίο καταδεικνύει με ποιον τρόπο η ομαλή διασύνδεση των μερών του συνεχούς «πληροφόρηση-ανάλυση-απόφαση» μπορεί να έχει θετική συμβολή στη σχέση μεταξύ ανταγωνιστών ή κρατών που βρίσκονται σε αντιπαράθεση, μετριάζοντας το «δίλημμα ασφάλειας», ενώ αναδεικνύεται η ανάγκη σύζευξης και συν-λειτουργίας της ακαδημαϊκής/ερευνητικής κοινότητας με τις υπηρεσίες ανάλυσης πληροφοριών.

Ο Α. Κολοβός εξηγεί ότι στο σύγχρονο παγκόσμιο περιβάλλον ασφαλείας, το Διάστημα αναδεικνύεται στο νέο πεδίο (μετά την ξηρά, αέρα, θάλασσα και [παράλληλα με] τον ψηφιακό κόσμο) ανάπτυξης κρατικής και συλλογικής δράσης και τόσο οι εθνικές εκτιμήσεις πληροφοριών των ΗΠΑ, όσο και το ημερήσιο δελτίο πληροφοριών των προέδρων βασίζονται κυρίως στα προϊόντα των δορυφόρων. Στο βιβλίο παρουσιάζονται πολύ χρήσιμες πληροφορίες για τον μη-εξειδικευμένο αναγνώστη, όπως η δομή της αμερικανικής κοινότητας υπηρεσιών πληροφοριών (17 διαφορετικές υπηρεσίες), οι διάφορες κατηγορίες δορυφόρων (αναγνωριστικοί/ΙΜΙΝΤ, υποκλοπής σημάτων/SIGINT, έγκαιρης προειδοποίησης, τηλεπικοινωνιακοί, δορυφόροι του παγκόσμιου συστήματος εντοπισμού, πλοήγησης και χρονισμού/GPS), οι πηγές συλλογής πληροφοριών (IMINT-φωτογραφίες/οπτικές εικόνες/βίντεο, SIGINT/υποκλοπή σημάτων, MASINT/μετρήσεις, HUMINT-κατασκοπεία, OSINT-ανοιχτές πηγές), ο «κύκλος Πληροφοριών», καθώς και ορισμένες εννοιολογικές επισημάνσεις όσον αφορά τους χρησιμοποιούμενους όρους στον χώρο των πληροφοριών.

Εξετάζονται, επίσης, ζητήματα όπως ο μύθος ότι οι δορυφόροι βλέπουν τα «πάντα, καλά και τώρα», η ανάλυση πληροφοριών, τα προϊόντα και η διανομή τους, η αβεβαιότητα εκτιμήσεων και το πώς χρησιμοποιούν οι λήπτες αποφάσεων τις πληροφορίες. Αναφορά γίνεται και στην πολιτικοποίηση των πληροφοριών, δηλαδή στην άμεση ή έμμεση χειραγώγηση των εκτιμήσεων των πληροφοριών για να αντικατοπτρίζει τις προτιμήσεις των ληπτών αποφάσεων ή της πολιτικής που θέλουν να επιλέξουν. Το βιβλίο εστιάζεται κυρίως σε τρεις περιπτωσιολογικές μελέτες: αυτές της ανάπτυξης του πυρηνικού προγράμματος της Σοβιετικής Ένωσης, του Ιράκ και της Βόρειας Κορέας, καθώς και των μέσων μεταφοράς αυτών. Γίνεται βεβαίως αναφορά και στην «επανάσταση» που προκάλεσε η εκτόξευση του πρώτου δορυφόρου («Σπούτνικ»), στο «χάσμα διηπειρωτικών πυραύλων» και στον 1ο διαστημικό πόλεμο (στον Κόλπο, 1990-1991). Ο συγγραφέας επιχειρηματολογεί με πειστικό τρόπο ότι το Διάστημα δίνει λύσεις και μπορεί να υποστηρίξει ουσιαστικά στο στρατηγικό επίπεδο τη λήψη αποφάσεων στη Γη. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, αν και η δορυφορική τεχνολογία έχει συμβάλει στη βελτίωση της συλλογής δεδομένων, δεν ζούμε σε έναν κόσμο τέλειων και ολοκληρωμένων πληροφοριών. Οι πληροφορίες είναι χρήσιμες, αλλά λαμβάνονται υπ’ όψιν σε συνδυασμό με άλλες, ευρύτερες διαστάσεις ενός ζητήματος, ενώ η ιστορία δείχνει ότι οι αποτυχίες πληροφοριών είναι αναπόφευκτες. Το βιβλίο συνοδεύεται από χρήσιμο φωτογραφικό υλικό και εκτενέστατη βιβλιογραφία.

Με δεδομένες τις αυξανόμενες δορυφορικές δυνατότητες της Τουρκίας και την ανάπτυξη των διαστημικών δυνατοτήτων της Ε.Ε. (που αποτελεί σημαντική προτεραιότητα της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής), αλλά και στρατηγικών εταίρων όπως η Γαλλία, αναδεικνύεται ως υψηλή προτεραιότητα η αξιοποίηση του Διαστήματος από την Ελλάδα για μία σειρά δραστηριοτήτων και αναγκών του ευρύτερου μηχανισμού εθνικής ασφαλείας. Απαραίτητες προϋποθέσεις αποτελούν, λόγω οικονομικών περιορισμών, η βέλτιστη αξιοποίηση περιορισμένων πόρων και η ορθή επιλογή προσώπων.

* Ο Θάνος Π. Ντόκος είναι πρώην γενικός διευθυντής στο Ελληνικό Ιδρυμα Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).