Η περίοδος της οικονομικής οικοδόμησης (4ος π.Χ. – 4ος μ.Χ. αιώνας)
Η κοσμοσυστημική προσέγγιση του ελληνισμού και, στο πλαίσιο αυτό, της κοσμοϊστορίας μας επιτρέπει επίσης να επιχειρήσουμε την ολική ανασυγκρότηση του γνωσιολογικού υπόβαθρου των κοινωνικών επιστημών. Η θεμελιώδης υπόθεση που εισάγουμε σε ό,τι αφορά στον ελληνισμό είναι ότι αποτελεί το ταυτολογικό ισοδύναμο του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος μικρής κλίμακας (της πόλης). Η προσέγγιση αυτή ανοίγει διάπλατα το δρόμο σε απαντήσεις σχετικά με τη φύση του, τις τυπολογικές σταθερές και μεταβλητές της ιστορικής του διαδρομής. Στον Α’ τόμο αναγγείλαμε ότι το ελληνικό κοσμοσύστημα δεσπόζει, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, έως τις παρυφές του 20ού αιώνα και εξετάσαμε την κρατοκεντρική του φάση. Η περίοδος της οικουμενικής οικοδόμησης, που διαπραγματεύεται ο παρών τόμος, περιλαμβάνει την φάση του ελληνικού ή ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος μικρής κλίμακας, που περικλείει τους ελληνιστικούς και τους ρωμαϊκούς χρόνους. Η περίοδος αυτή, από μόνη της, έχει να επιδείξει κεφαλαιώδεις μεταβολές, οι οποίες συνεχίζουν και, ως προς πολλά, ξεπερνούν εκείνες της κρατοκεντρικής περιόδου. Μας μεταφέρει, όμως, σε ένα κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον εξ ολοκλήρου άγνωστο στον σημερινό άνθρωπο. Και τούτο διότι, όπως επανειλημμένα έχουμε επισημάνει, ούτε τα βιώματα ούτε, κατ’ επέκταση, οι γνωστικές δυνατότητες του σύγχρονου κόσμου επαρκούν για μια κοσμοσυστημική ανάγνωση της κοσμοϊστορίας. Από την άλλη, η κοσμοσυστημική κωδικοποίηση της κοσμοϊστορίας, πέραν της ιστορικής περιέργειας, κάνει εφικτή την απάντηση στην θεμελιώδη διερώτηση περί της εξελικτικής βιολογίας του κοινωνικού ανθρώπου. Από την οποία συνάγεται ότι όσα συμβαίνουν κατά την περίοδο της ελληνικής οικουμένης, η οποία ολοκληρώνεται κατά την βυζαντινή περίοδο, είναι άμεσα συνδεδεμένα με ό,τι έγινε στην ευρωπαϊκή της περιφέρεια κατά την προμεσαιωνική περίοδο (όταν η Εσπερία παρεξέκλινε στην ιδιωτική δεσποτεία), αλλά και από την Αναγέννηση και εντεύθεν (όταν η Εσπερία άρχισε να επανεγγράφεται στο ανθρωποκεντρικό γίγνεσθαι). Μας παρέχουν, όμως, επίσης μια μοναδική δυνατότητα να διαλευκάνουμε ό,τι συνέχεται με τον χαρακτήρα του κόσμου της εποχής μας, να τον ερμηνεύσουμε, να τον ταξινομήσουμε στον ιστορικό χρόνο και να διαγράψουμε την προοπτική του. Οπωσδήποτε, το εγχείρημα της κοσμοσυστημικής γνωσιολογίας μπορεί να εκληφθεί, ανεξαρτήτως της αποδοχής ή της απόρριψής του από τον αναγνώστη, ως ένα γοητευτικό ταξίδι στα βάθη της κοσμοϊστορίας και, κατά τούτο, ως μια απόπειρα διεύρυνσης του γνωστικού ορίζοντα της εποχής μας, με πρόσημο τον λογισμό και διακύβευμα την προοδευτική σήμανση της εξέλιξης.
