Διαλογισμοί με πυξίδα την νηφαλιότητα
Το βιβλίο τούτο έχει μότο τη γνωστή ρήση του Θουκυδίδη για το ατερπές, αλλά ωφέλιμο μη μυθώδες. Βασικός στόχος του είναι έτσι η προσέγγιση του Ελευθερίου Βενιζέλου και της εποχής του με νηφάλια αναζήτηση των γενομένων. Το εγχείρημα κάθε άλλο παρά εύκολο είναι. Την ιστορική περίοδο, για την οποία πρόκειται, την σκιαγράφησε με τη λογοτεχνική γραφίδα του ο Γιώργος Θεοτοκάς χαρακτηρίζοντας ως εξής τον Βενιζέλο: «…Αρχηγός, σωτήρας, σύμβολο της μισής Ελλάδας, Σατανάς για την άλλη μισή, είταν οπωσδήποτε για όλους ο Πρόεδρος των ελληνικών ζητημάτων, ο άξονας που γύρω του ξανάρχιζε να στροβιλίζεται το έθνος…». Αυτός ο ιδεολογικοπολιτικός μανιχαϊσμός σφράγισε την εποχή του Βενιζέλου. Μα, αν και ο διχασμός αποτελεί ιστορικό παρελθόν, ρίχνει ακόμα τη σκιά του στην έρευνα. Ο ερευνητής έχει να καταπολεμήσει τόσο τον προσωποκεντρισμό, ο οποίος τρέφεται και από τον προσφιλή σε πολλούς βιογραφισμό, όσο και πολλά στερεότυπα και ιδεολογήματα. Ο συγγραφέας του βιβλίου, κορυφαίος ελληνιστής με την ευρύτερη έννοια του όρου, διεισδύει σε εν πολλοίς άγνωστες πτυχές των γενομένων. Βασίζεται μεταξύ άλλων στα κατάλοιπα του πατέρα του Νικολάου Γ. Τζερμιά (1887-1975), που πολιτεύθηκε στον πολύπτυχο χώρο του βενιζελισμού, χωρίς να εμπλακεί στα δεινά της μισαλλοδοξίας.
Ο Παύλος Ν. Τζερμιάς, που χαρακτηρίζεται από έγκυρους σχολιαστές μεγάλη μορφή του ελληνισμού, δικαιώνει μ’ αυτό το βιβλίο και πάλι τη φήμη του. Τη φήμη ενός διανοητή, που, καθώς επισημαίνει π.χ. το έγκριτο πολύτομο Historisches Lexikon der Schweiz (5ος τόμος, Basel 2006, σελ. 696-697, και 12ος τόμος, Basel 2013, σελ. 571), συνέβαλε σημαντικά στην προώθηση των ελληνικών σπουδών. Ο συγγραφέας αποτιμά το γνωστικό του αντικείμενο και σ’ αυτό του το έργο με μέτρο την κοινωνική δικαιοσύνη τη συνυφασμένη με το ιδανικό της ελευθερίας. Όπως τονίζει ήδη στον πρόλογο του βιβλίου, η ενασχόληση με τον Ελευθέριο Βενιζέλο και την πολυτάραχη εποχή του, εδραίωσε την πίστη του στο αίτημα μιας θαρραλέας κοινωνικής ηθικής ριζικά αντίθετης προς τον σημερινό εξουθενωτικό οικονομισμό.
